Ketoza u krów, co to jest? Jak sobie radzić?

Podstawowym, niezbędnym składnikiem odżywczym dostarczanym z dawką pokarmową dla wszystkich zwierząt jest energia. U zwierząt przeżuwających szlaki jej przemian są inne niż u zwierząt monogastrycznych, co jest wynikiem zupełnie oryginalnego, odmiennego sposobu jej pozyskiwania ze składników diety. W przedżołądkach (żwaczu) z reguły większa część naturalnych źródeł energii zawartych w paszach – węglowodanów – ulega przefermentowaniu przez bakterie do krótko łańcuchowych (lotnych) kwasów tłuszczowych (przed wszystkim octowego, propionowego i masłowego), które po wchłonięciu do krwiobiegu bezpośrednio z treści żwacza stanowią główną formę dostarczania energii. Natomiast dla przeżuwaczy wchłaniane z jelit glukoza i kwasy tłuszczowe odgrywają drugoplanową rolę w pokrywaniu potrzeb energetycznych. Jest to następstwem ewolucyjnego przystosowania się tej grupy zwierząt do korzystania z pasz roślinnych jako jedynego pokarmu (można by powiedzieć są one najbardziej wyspecjalizowanymi bezwzględnymi roślinożercami), rodząc jednak oprócz oczywistych korzyści (pokarm roślinny jest wszechobecny, a więc łatwy do pozyskania) także pewne negatywne skutki. Jednym z nich jest stałe, a w niektórych etapach życia bardzo nasilone, zagrożenie ketozą.

Bezpośrednim powodem tego schorzenia jest nadmierny wzrost koncentracji we krwi ciał ketonowych. Należą do nich: kwas betahydroksymałowy, kwas acetooctowy i aceton, przy czym ten pierwszy związek jest najważniejszy. Przyczynami pojawienia się zbyt dużej ilości ciał ketonowych jest niewystarczająca ilość glukozy dostępnej dla wątroby. Wynika ona po pierwsze z ze zbyt małego dopływu tego cukru z przewodu pokarmowego (jelit), niewystarczającej ilości produkcji z procesu glukoneogenezy i marginalnych zapasów w postaci glikogenu. Z drugiej strony – z czasowego nadmiaru kwasów tłuszczowych pojawiających się w hepatocytach. W sytuacji ilości glukozy na niewystarczającym poziomie do pełnego spalenia kwasów tłuszczowych w cyklu Krebsa – pojawiają się swoistego rodzaju niedopałki niecałkowitej oksydacji w postaci ciał ketonowych (normalnie spalanych do CO₂ i H₂O)

U wysokowydajnych krów mlecznych mamy do czynienia z dwoma rodzajami ketozy:

typu II, charakterystycznej dla okresu około wycieleniowego, związanej przede wszystkim z nadmierną mobilizacją tkanki tłuszczowej (wątroba jest niejako „zalewana” kwasami tłuszczowymi, co często kończy się obok ketozy także jej stłuszczeniem),  jako wyniku wywołującego depresję pobrania pasz stresu związanego z porodem i następczego zbyt wysokiego ujemnego bilansu energii;

typu I, tzw. spontanicznej, występującej w późniejszych fazach laktacji, której główną przyczyną jest niedobór glukozy (za mało dostępnej skrobi w dawce pokarmowej, zbyt małe pobranie suchej masy).

Znając przyczyny obu rodzajów ketozy, w celu przeciwdziałania jej wystąpieniu należy:

• unikać zapasania krów w okresie zasuszenia (ocena BCS w momencie zasuszenie 3,5) → krowa tłusta = wyraźnie gorsze wyjadanie dawki po wycieleniu = większa mobilizacja tłuszczu = większe zagrożenie ketozą typu II)
• dbać o zbilansowanie i wysokie pobranie dawki pokarmowej dla krów w laktacji, szczególnie zaraz po wycieleniu (tzw. „fresh cow”) → większe pobranie suchej masy = większy dopływ glukozy i naturalnych związków wykorzystywanych do glukoneogenezy = więcej glukozy dla wątroby
• stosować specjale dodatki „antyketozowe” zawierające związki glukoplastyczne wykorzystywane w procesie glukoneogenezy, poprawiające smakowitość dawki pokarmowej oraz chroniące wątrobę przed skutkami nadmiernej mobilizacji tłuszczu z tkanki zapasowej.

Preparaty Ketocure oraz Energymax Vit albo Mega Energia należą do tej grupy dodatków skutecznie wspomagających organizm krowy mlecznej w walce z ketozą.
            

W ich skład, w zależności od rodzaju specyfiku wchodzi:

• Gliceryna, której skuteczność jako związku poprawiającego smakowitość i spoistość TMR-u, źródła energii na poziomie żwacz oraz częściowo promotora glukozy została dowiedziona,
• Glikol propylenowy – substancję o uznanych cechach związku glukoplastycznego,
• Niacyna – związek chroniący komórki wątroby przed stłuszczeniem i innymi uszkodzeniami
• Witamina E i selen – przeciwdziałające zjawisku niekontrolowanego utleniania kwasów tłuszczowych z wydzieleniem super reaktywnych i super szkodliwych wolnych rodników (tzw. stres oksydacyjny związany także z mobilizacją tkanki tłuszczowej)
• grupa mikroelementów (m.in. cynk, miedź) i witamin wykorzystywanych przez organizm do neutralizacji bezpośrednich i pośrednich następstw ketozy
• propionian sodu stanowi doskonałe źródło łatwo dostępnej i bezpiecznej energii dla krów
• dekstroza zmniejsza zapotrzebowanie na metabolizm tłuszczów; zapobiega ketozie przez zwiększenie glikogenu w wątrobie